کارشناس مسائل سیاسی:

توافق هسته ای؛ نقطه عطف جدید در تاریخ انقلاب اسلامی

در توافق هسته ای نیز باز همانگونه که آقای دکتر ظریف نیز اشاره کرد: "هیچ گاه ادعا نکرده ایم و نمی کنیم که برجام (برنامه توافق جامع هسته ای) کاملا به نفع ایران است و باز هم تأکید می کنم که مذاکره، بده و بستان است".

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی ندای ندوشن؛بالاخره بعد از 23 ماه مذاکره و رایزنی تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان با گروه 5+1 درباره پرونده سیزده ساله هسته ای ایران،در 20 تیرماه گذشته برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) از سوی گروه 1+5 و وزیر خارجه کشورمان بعنوان سندی جامع برای حل اختلافات هسته ای اعلام گردید و از آن تاریخ این موضوع تبدیل به «شاه‌ بیت» غزل تحلیل موافقین و مخالفین در رسانه‌های داخلی کشور گردید. در یک دید کلی همانگونه که آقای دکتر ظریف نیز در گزارش خود به مجلس بر آن تأکید کرد در دیپلماسی “بده و بستان” وجود داشته و دو طرف مذاکره در نهایت از بخشی از خواسته های خود باید صرف نظر بکنند. در دیپلماسی بر خلاف جنگ هیچ گاه معادله “برد – باخت” یا “باخت – برد” اصلاً معنی و مفهومی ندارد چرا که دیپلماسی به معنی چانه زنی طرف های مذاکره برای تحصیل حداکثر منافع می باشد و اگر قرار باشد یک طرف بطور کامل ببازد و طرف دیگر برد مطلق کند بجای واژه “دیپلماسی” باید از واژه “جنگ” استفاده کرد. در توافق اخیر نیز باز همانگونه که آقای دکتر ظریف نیز اشاره کرد: “هیچ گاه ادعا نکرده ایم و نمی کنیم که برجام (برنامه توافق جامع هسته ای) کاملا به نفع ایران است و باز هم تأکید می کنم که مذاکره، بده و بستان است”. ولیکن باید “اکثر یا تمام خط قرمزهای ایران در حد توان” رعایت شده است. لذا باید گفت کنایه “دلواپسان” در خصوص استفاده از واژه “برد – برد” که توسط تیم مذاکره کننده هسته ای کشورمان از آن استفاده می شود را باید نشانه عدم درک آنان از مذاکره و دیپلماسی و یا “تجاهل” آنان دانست چرا که بر هر عقل سلیمی تردیدی وارد نیست که اثبات رسمی حق مسلم فعالیت صلح آمیز هسته ای ایران، لغو شش قطعنامه تحریمی سازمان ملل و دهها تحریم آمریکا و اتحادیه اروپا و ادامه فعالیت همه تاسیسات هسته ای ایران یک معادله برد – برد قطعی و تردید ناپذیر است.

یک نگاه اجمالی به برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) و با عدم تجاوز از حوزه انتقاد سالم و عدم دامن زدن به فضای تخریب و اختلاف و دودستگی و در پاسخ به دلواپسانی که علی رغم توصیه رهبر انقلاب به خصوص در دیدار با مسئولین نظام، باز هم تیغ انتقاد خود را به نحوی به سمت تیم مذاکره کننده برده اند که گویی توافق نامه جز با قصد خیانت به کشور و منافع ملی تدوین نشده است؛ مراتب ذیل را می توان بعنوان نمونه های بارز درست بودن مسیر مذاکرات و انطباق آن بر حکمت و مصلحت کشور و منافع ملی ذکر نمود:

– حمایت چندین باره رهبر معظم انقلاب از تیم مذاکره کننده:

حمایت چندین باره رهبر معظم انقلاب از تیم مذاکره کننده بخصوص پس از پایان مذاکرات، با این بیان که : “چه این متنی که تهیّه شده است، در مجاری قانونی پیش بینی شده ی خود تصویب بشود و چه نشود، اجر آنها محفوظ است “؛ نشان از آن دارد که تمامی روند مذاکرات مو به مو زیر نظر ایشان انجام گرفته و تیم مذاکره کننده اگر هم بر طبق نظر موهوم دلواپسان بخواهند در این زمینه لغزشی داشته باشند “ هرگز موفق به عملی نمودن قصد خود نخواهند شد. در واقع باید گفت دلواپس تر شدن از رهبر انقلاب در زمینه این توافق بمثابه تمثیل زیبای ادبیات فارسی “کاسه گرمتر از آش شدن” خواهد بود.

– خارج شدن ایران از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد:

شورای امنیت سازمان ملل متحد با اکثریت قاطع (۱۵ رای مثبت از ۱۵ عضو) توافق جامع اتمی میان ایران و گروه ۱+۵ را تایید کرد. این قطعنامه، کشورهای عضو سازمان ملل متحد را به اجرای مفاد توافق جامع اتمی متعهد می کند و در این راستا برای اولین بار در تاریخ سازمان ملل، کشوری با گرفتن قطعنامه های متعدد و تحریم های شدید اقتصادی، نظامی، نفتی و موارد مرتبط با کالاهایی با کاربرد دوگانه ذیل فصل ۷ منشور ملل متحد، توانسته بدون حتی یک روز اجرای این قطعنامه ها؛ همه قطعنامه های قبلی را لغو و از ذیل فصل ۷ منشور خارج شود. لازم بذکر است که فصل هفتم منشور ملل متحد مربوط به امنیت و صلح جهانی بوده و شورای امنیت سازمان ملل به عنوان رکن حفاظت از صلح و امنیت بین المللی، ۹ سال پیش با صدور اولین قطعنامه خود ذیل فصل هفتم، برنام اتمی ایران را “تهدید علیه صلح و امنیت جهانی” خوانده بود و با تصویب ۶ قطعنامه پس از آن بر این وضعیت تاکید کرده بود ولی اکنون با توافق انجام شده شورای امنیت با خارج کردن موضوع ایران از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد، تحریم های پیشین خود را علیه ایران لغو می کند که این امر پیروزی بزرگی برای کشورمان می باشد. از سوی دیگر با توجه به نقش ایران در تدوین پیش نویس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت و بر مستند به اظهارات دکتر ظریف: “این نخستین بار در تاریخ شورای امنیت است که کشور هدف در تدوین قطعنامه مورد مشورت و مذاکره قرار گرفته و چنین اقدامی در تاریخ شورای امنیت سابقه ندارد”.

– لغو کلیه تحریم های مالی, اقتصادی و نفتی ایران:

بر اساس توافق انجام شده شورای امنیت تمامی تحریم های مالی، اقتصادی، نفتی خود علیه ایران را لغو می کند. در این رابطه برخی از محدودیت ها از جمله در مورد خرید و فروش تسلیحات متعارف و فروش موادی با کاربرد دوگانه نظامی باقی خواهد ماند که تنها با اطلاع شورای امنیت و پس از بررسی در یک کمیسیون مشترک مجاز است. این محدودیت ها حداکثر در یک ظرف زمانی ۸ ساله بعد از شروع اجرای توافق برجام باقی خواهد ماند؛ هرچند اگر آژانس بین المللی انرژی اتمی، قادر باشد زودتر از این موعد نبود هیچ گونه فعالیت اعلام نشده اتمی در ایران را تایید کند، اجرای این محدودیت ها هم پایان می گیرد.

– ادامه کار تاسیسات فردو:

بر طبق توافق: “شش زنجیره سانتریفیوژ یعنی ۱۰۴۴ ماشین و کلیه زیرساخت ها در فردو باقی خواهند ماند که از این میان دو زنجیره به فعالیت بدون گاز ادامه خواهند داد و ۴ زنجیره با تمام امکانات در جای خود باقی خواهند ماند که در این زمینه خط قرمزها، تا حد ممکن رعایت شده است “.لازم بذکر است که بر طبق اظهارات رییس سازمان انرژی اتمی کشورمان “فردو از ابتدا برای تحقیق و توسعه و نصب تجهیزات گران قیمت طراحی شده بود که به دلایلی در برنامه ریزی های اولیه مرحله تولید را هم انجام داد و ظرفیت کلی نصب سانتریفیوژ در فردو حد اکثر سه هزار ماشین می باشد”.

– بازطراحی راکتور و حفظ ماهیت آب سنگین اراک:

بر طبق توافق انجام شده: “تمامی خطوط قرمز در اراک به طور کامل رعایت شده است. ماهیت آب سنگین اراک در جریان مدرن سازی حفظ خواهد شد و در ضمیمه ۵ توافق که مربوط به جدول زمان بندی است، صریحا قید شده که هر اقدامی در اراک برای خروج قلب رآکتور پس از انجام توافق بین ایران و چین و دیگر اعضای علاقه‌مند گروه ۱+۵ صورت می گیرد”. از سوی دیگر بر طبق نظر فنی دکتر صالحی: “پس از بازطراحی رآکتور آب سنگین اراک، ما یکی از پیشرفته ترین رآکتورهای جهان را در اختیار خواهیم داشت و تنها اگر قرار بود دنبال بمب برویم، باز طراحی اراک محدودیت بود.”

– رعایت خط قرمز خودداری از پذیرش ممنوعیت در حوزه دفاعی و موشکی به صورت کامل:

بر اساس برجام (برنامه جامع توافق مشترک)، با صدور قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تمام قطعنامه های پیشین شورای امنیت علیه برنامه هسته ای ایران رفع گردیده و تنها برخی محدودیت ها به جای ممنوعیت های قبلی اعمال شد که در مقایسه با تحریم های گذشته موشکی و تسلیحاتی ناچیز است و علاوه بر آن، با توجه به اینکه این محدودیت ها جزئی از توافق ایران با ۱+۵ به حساب نمی آید؛ لذا رعایت نشدن آنها به معنای نقض توافق نیست. به استناد سخنان وزیر امور خارجه کشورمان در مجلس شورای اسلامی: “بندهای تند الزام آور قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت مبنی بر ممنوعیت فعالیت موشکی کشورمان به یک درخواست غیرالزام آور برای خودداری از فعالیت در حوزه موشک های بالستیک تبدیل شده است که برای توانمندسازی حمل سلاح های هسته ای طراحی شده باشد”.

– آزاد سازی اموال بلوکه شده ایران:

بر طبق قطعنامه جدید رژیم تحریمی شورای امنیت بکلی برچیده شده و باعث آزاد سازی اموال و دارایی های بلوکه شده ایران و بازشدن دروازه های کشور بر روی سرمایه گذاریهای خارجی خواهد گشت که کشور را از وضعیت نابسامان اقتصادی سال های اخیر خارج خواهد ساخت و گشایشی را در امور معیشتی مردم ایجاد خواهد کرد. بر طبق نظر دکتر ظریف: “موضوع بازگشت پذیری تحریم ها نیز یک وضعیت دو طرفه است که جمهوری اسلامی هم به همان اندازه می تواند از آن بهره مند شود و اگر به هر دلیلی تحریم های شورای امنیت به شکل کامل یا ناقص برگردد، جمهوری اسلامی خود را به اجرای تعهدات داوطلبانه خود در برجام متعهد نخواهد دانست”.

– واقع گرایی در سیاست خارجی بجای شعارزدگی و عوام فریبی:

مسئولین ارشد دولت های نهم و دهم بر این باور بودند که ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت یک بلوف است. بر طبق گفته های صادق خرازی سفیر اسبق ایران در سازمان ملل: “وزارت امور خارجه آقای احمدی نژاد قبل از ارسال پرونده هسته ای به شورای امنیت، به شورای عالی امنیت ملی اطمینان داده بود که چنین اتفاقی نخواهد افتاد”. از سوی دیگر مستند به اظهارات محمد هاشمی از اعضای وقت مجمع تشخیص مصلحت نظام “اما هنگامی که این اتفاق افتاد، باز برخی گفتند، که قطعنامه ای علیه ایران صادر نمی شود.” اما واقعیت های زمانه این را به دولت مردان دولت یازدهم آموخت که نباید در اوهام ماند و یا به امید وتوی دوستانی مثل روسیه و چین! نشست و یا قطعنامه ها را کاغذ پاره! و بی اثر بر وضعیت اقتصادی کشور خواند و یا تصور دور زدن تحریم ها ی بانکی و نفتی با استفاده از افرادی مثل بابک زنجانی! را داشت؛ بلکه باید دیدی واقعی از نظام جهانی داشت و نه پیش فرض هایی خوش بینانه که در عمل محقق نمی گردند. در این زمینه نقل خاطره ای از دکتر روحانی در کتاب “امنیت ملی و دیپلماسی هسته ای”، از جلسه خود با محمود احمدی نژاد در آستانه جلسه فوق العاده ۱۸ مرداد ۱۳۸۴ شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در مورد ایران نوع نگاه رییس جمهور وقت را در این زمینه نشان می دهد:

“بحث شد که آژانس تحت نفوذ غرب است. پرسیدند چرا آژانس تحت نفوذ آنهاست؟ گفتم برای اینکه هم بیشتر بودجه آژانس را آن‌ها می‌دهند و هم بر اکثر کشورهای عضو نفوذ دارند. [آقای احمدی‌نژاد] گفت: هزینه‌های آژانس در سال چقدر است؟ گفتم نمی‌دانم، مثلاً چند صد میلیون دلار. گفتند شما همین حالا به البرادعی زنگ بزنید و بگویید ما کل مخارج آژانس را پرداخت می‌کنیم!.”

– استفاده مناسب از شرایط زمانی برای تحقق توافق:

ریاست باراک حسین اوباما از حزب دموکرات آمریکا بر کرسی ریاست جمهوری آمریکا و روی آوری به استفاده از قدرت نرم بجای قدرت سخت در مناسبات سیاست خارجی این کشور و نیز مشکلات آمریکایی ها در خاورمیانه در قبال مسائل نوینی مثل ظهور داعش در عراق و سوریه و نیاز به تبلیغات برای پیروزی مجدد دموکرات ها در انتخابات آینده آمریکا و حمایت اکثریت افکار عمومی آمریکایی ها از توافق (56% موافق در مقابل 37% مخالف)از جمله شرایط مساعدی است که در مقایسه با دوره جمهوری خواهان که بیشتر بر قدرت سخت تاکید می کنند نقطه مثبت تاریخی است که عدم بهره برداری حداکثری از آن توسط دستگاه دیپلماسی کشور شاید در آینده باعث افسوس و حسرت می گردید. در این راستا حمایت نظر مساعد و حمایت ۶۰ چهره برجسته امنیت ملی، سفرا، مقام های بلندپایه نظامی و وزرای سابق آمریکا از اعضای هر دو حزب دموکرات و جمهوری خواه مانند مادلین آلبرایت وزیر خارجه سابق, برژینسکی مشاورسابق امنیت ملی آمریکا و نانسی پلوسی، رهبر اقلیت دموکرات مجلس نمایندگان از توافق اتمی با ایران می تواند موید این نظر باشد. در نامه این گروه آمده است:‌ “هیچ توافقی میان چند طرف مختلف نمی تواند بی نقض و عاری از ریسک باشد. به اعتقاد ما، بدون این توافق، خطرهای امنیتی متوجه آمریکا و دوستانش خیلی بیشتر خواهد بود. ما همچنین هیچ راه حل موثر دیگری از سوی مخالفان توافق ندیده ایم.”

– انزوای بیشتر اسراییل در منطقه:

از جمله تاثیرات مهم توافق جامع؛ فروپاشیدن طرح اسرائیل برای “امنیتی سازی” ایران و در انزوا قرار گرفتن آن کشور می باشد. خشم بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل از توافق اتمی با ایران و نیز لابی گری های گسترده این رژیم برای به فرجام نرسیدن مذاکرات و خرابکاری های متعدد در تاسیسات اتمی و ترور دانشمندان هسته ای کشور همه و همه نشانگر این است که ادامه تحریم های بین المللی بر علیه ایران و عدم برسمیت شناختن حق غنی سازی ایران در کانون اهداف این کشور قرار دارد که با انجام این توافق ابتر ماند. نتانیاهو با اشاره به حمایت های جهانی از توافق اتمی با ایران گفته است این اتحاد به معنی درستی این رفتار در برابر ایران نیست.

برای جمعبندی بحث باید به گفته مرحوم قیصر امین پور اشاره کرد که گفت “پیروزی واقعی را نه در جنگ بلکه برجنگ باید جست”. توافق برجام پیروزی واقعی است چراکه بجای بازی باخت – باخت راهبرد برد – برد را برگزیده و در شرایط نامناسب اقتصادی داخلی و نیز بحرانی منطقه خاورمیانه کشتی طوفان زده را از اقیانوس پرتلاطم بین المللی به ساحل امن و آسایش رهنمون ساخت. در مقابل بقول ریاست جمهور خواب “کاسبان تحریم” از این توافق آشفته شده و با تمام توان خود پشت دیوار دلواپسی سنگر گرفته و سعی می نمایند حلاوت این پیروزی را به کام ملت تلخ نمایند. از سوی دیگر رسالت جامعه دانشگاهی را در این زمینه نباید فراموش کرد. دانشگاهیان بعنوان اقشار فرهیخته جامعه وظیفه دارند روشنگری لازم را در خلال مکتوبات و اظهارات شفاهی خود به جامعه تزریق کرده و در مقابل رانت خواران دلواپس حقایق امر را روشن نمایند. و کلام آخر اینکه بر طبق سخنان رییس جمهور که گفت “پیام برجام این است که دوران معامله بر – باخت تمام شده است” ؛ کشور وارد دوران جدیدی شده است که تعامل در صحنه بین المللی را سرلوحه سیاست خارجی خویش قرار داده و جامعه جهانی نیز مجبور به قبول ایرانی مستقل و قدرتمند در منطقه گردیده است.

دکترسید محسن میرحسینی

استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه یزد