انتقاد و شبه انتقاد در دنیای رسانه‌ای و مجازی
انتقاد سازنده نه تنها مشکل و مانعی را در پیشبرد امور ایجاد نمی‌کند؛ بلکه مسیر صحیح را برای حل مشکلات می‌گشاید و کمک می‌کند تا طرح‌ها و برنامه‌های افراد، سازمان‌ها و جوامع بهتر به نتیجه برسد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی ندای ندوشن؛معمولا انسان‌ها نیازمند انتقاد کردن و انتقادپذیری برای تکامل هستند؛ چراکه ‘ نقد ‘ آنها را به سوی پیشرفت هدایت می کند و در مقابل ‘ تخریب ‘ روحیه خصومت و دوگانگی را گسترش داده و آنها را به سوی عدم بهره‌وری از منابع انسانی و مادی و در نهایت نابودی سوق می‌دهد.
نقد و نقادی در راستای پرسشگری و پاسخگویی برای اصلاح امور جامعه، شناخت کمبودها، کاستیها و نواقص و تلاش برای رفع آنها می باشد و اگر فرهنگ نقد و انتقاد پذیری در جامعه رایج شود بسیاری از مشکلات برطرف خواهد شد.
انتقاد به عنوان عامل اصلاحی این فرصت را پیش روی مسئولان، برنامهریزان و مجریان می گذارد که مجال بازنگری در سیاست های خود را بیابند و بتوانند جلوی بسیاری از اسراف کاری ها و دوباره کاریها را بگیرند.
معمولا افراد نسبت به انتقادات واکنش منفی نشان می دهند و این گونه افراد که انتقاد پذیر نیستند صرف نظر از اینکه به نکات مثبت آن توجه ندارند؛ بلافاصله در مقابل آن موضع گیری می کنند و در صدد مقابله و نفی آن بر می آیند.
این امر علت هایی دارد و شاید یکی از این علت ها، عدم توجه و رعایت ویژگی ها، شرایط و روش های صحیح انتقاد باشد و یا فرد انتقاد کننده دانش لازم را نداشته و به الفبای انتقاد هم آشنایی نداشته باشد.
یکی از مهمترین شرایط یک انتقاد سالم و سازنده، رعایت اصول دینی، اخلاقی و تقوای الهی است. فرد منتقد در وهله اول باید ضمن حفط حرمت دیگران، رضایت خدا را در نظر بگیرد که در این صورت، هم نقدش منصفانه تر و اثربخش است و هم خیالش آسوده است که در برابر خدا درست به وظیفه‌اش عمل کرده است.
برای اینکه انتقاد در مسیر درست قرار گیرد و به نتیجه لازم و منطقی برسد لازم است شرایط آن رعایت شود و انتقاد شونده نیز با صبوری، خونسردی ، تامل و تفکر به آن پاسخ دهد.
انتقادات باید با هدف بهبود، ارتقاء و اصلاح امور، تغییر نگرش و عملکرد فردی و سازمانی، شفافیت، نیت خیر و همراه با واژه های مثبت، محترمانه، لحن آرام، دوستانه، نرم و مشفقانه و به صورت پیشنهادی نه آمرانه مطرح شود و از توهین، غرض ورزی ، کینه توزی و تحقیر بدور باشد.
انتقاد کننده باید هوشمندانه عمل کند و فرصتی را برای جبران، پیش روی انتقاد شونده بگذارد و ضمن تاکید بر نقاط قوت به نقاط ضعف فرد نیز اشاره و با ارایه راهکارهای مناسب برای رفع آن پیشنهاداتی را ارائه کند.
اگرچه ‘ رک بودن ‘ نشانه صراحت و صداقت کلام است اما همیشه برای مخاطب خوش آیند نیست. این نوع انتقاد نه تنها هیچ تاثیری در بهبود و اصلاح امور ندارد؛ بلکه انتقاد شونده را هم در موضع تدافعی قرار می دهد.
گاهی مواقع بهتر است انتقاد حضوری و بدون واسطه باشد و از انتقاد کردن غیرمستقیم پرهیز شود و انتقاد نباید در زمان و مکانی که فرد آمادگی شنیدن آن را ندارد بیان شود.
معمولا در اغلب مواقع در انتقادات با واسطه، مطالب درست منتقل نمی شود و واژه ها و کلمات به گونه دیگری و گاهی وارونه منتقل و برداشت می شود و این امر اثرات سازنده انتقاد را از بین می برد.
انتقاد باید در فضای آرام، دوستانه، به دور از تنش، اضطراب و نگرانی و احساسات طرح شود و عصبانیت نه تنها به پیشبرد انتقاد کمک نمی کند؛ بلکه به فرد انتقاد کننده و انتقاد شونده آسیب روحی و روانی جدی وارد می کند و در این فضا، حرف ها منصفانه و با فکر و اندیشه گفته و شنیده نمی شود.
انتقاد باید با گفتن نقاط مثبت شروع شود؛ چرا که هر انسانی دوست دارد که نقاط مثبتش دیده شود و مورد تحسین قرار بگیرد. به همین دلیل، بهتر است پیش از بیان نقاط ضعف، از یک یا چند نقطه قوت فرد انتقاد شونده یاد شود و سپس ضعف ها گفته شود.
این نکته را نیز نباید فراموش کرد که انتقاد بیانگر منطق و معیار سنجش انتقاد کننده نیز محسوب می شود و می توان از این طریق شخصیت، توان علمی و اخلاقی او را سنجید.
نکته اساسی و مهم در این مبحث که لازم است به آن توجه شود اینکه امروز با توجه به گسترس رسانه ها و فضای مجازی، افرادی که دانش لازم را ندارند و از الفبای انتقاد هیچ نمی دانند در این فضا فعالیت و تلاش دارند تا به اصطلاح خود علیه برخی افراد انتقاد کنند.
این عده فارغ از درک و فهم انتقاد و توجه به شیوه ها و ویژگی های نقد سازنده و مفید، دانسته و یا ندانسته و گاها به بهانه انتقاد، با عقده گشایی و غرض ورزی مطالبی شبیه انتقاد می نویسند که در واقع تخریب، توهین و هتک حیثیت به افراد است.
متاسفانه پائین بودن دانش رسانه ای بسیاری از مخاطبان در فضای مجازی و رسانه ای موجب می شود که آنها برداشت درست و موضع گیری مناسبی در مقابل این گونه مطالب نداشته باشند.
با توجه به اینکه داشتن سواد رسانه ای و ارتباطی از معیارهای سازمان بین المللی یونسکو برای باسواد تلقی‌شدن در عصر حاضر به شمار می رود توجه به این مهم ضروری است که مخاطبان در فضای مجازی و رسانه ای باید با بالابردن سطح سواد رسانه ای خود بتوانند انتقادات را از تخریب ها و مطالب معتبر را از نامعتبر تشخیص دهند و قضاوت عادلانه و منصفانه ای داشته باشند.
همچنین برای برون رفت از این وضعیت لازم است به منابع رسمی رسانه ای و کتب علمی، سایت و خبرگزاری های معتبر و شناخته شده و مطالب نویسندگان متخصص و منتقدان شناخته شده تکیه کرد.
احمد جعفری ندوشن
دیدگاهتان را بنویسید