مسجد جامع ندوشن+تصاویر
مسجدی است نسبتا بزرگ با ایوان تابستانی وگرمخانه زمستانی که درمرکز شهر بنا گردیده است
مسجد جامع ندوشن مسجدی است نسبتا بزرگ با ایوان تابستانی وگرمخانه زمستانی که درمرکز شهر بنا گردیده است . پوشش سقف گرمخانه بصورت تاق وتویزه ( قوس باربري كه بار طاق مجاورش را تحمل مي‌كند) وقوسهائی با قد پای نه چندان بلند ، نیم طبقه در طرفین محراب ودرطول گرمخانه دیده می شود که فضای گرمخانه را آرام ودلنشین ساخته است درستون سنگی به ارتفاع 2 متر درطرفین محراب ودو ستون دیگر به قرینه درمدخل گرمخانه قراردارد . کتیبه ای گچی که برروی آن سوره جمعه درج گردیده است درپای تویزه ها ودرپیرامون گرمخانه جلب توجه می کند . تابستانخانه مسجد با پوششی تاق وتویزه وقوسهائی با قد پای بلند وکتیبه ای گچی دراطراف حوضخانه درضلع شمالی آن قرارداشته است . ضلع جنوبی تابستانخانه بصورت سقف پوشیده است . تابستانخانه مسجد نیز دارای نیم طبقه است . حسینیه سفلی متصل به تابستانخانه مسجد با نمائی آجری وصفه های سفید کاری شده ، یکی از ورودی های مسجد، درضلع غربی، حسینیه سفلی قرار دارد . حسینیه در مقایسه با مسجد از قدمت واهمیت کمتری برخوردار است . لیکن در مجموع هردو بنای مسجد وحسینیه اثری همگون را بدست می دهد .
مسجد داراي مناره اي است به ارتفاع 20 متر كه در دوره صفويه به آن اضافه شده است اين مناره 60پله اي با نمائی آجری وگلدستة آجر لعابدار، با منارجنبان اصفهان هنرنمايي مي كند .كه در اذان سه وقت ومراسم وداع آخر ماه مبارک رمضان از آن استفاده مي شود. 27
درکتاب یادگارهای یزد درباره مسجد جامع چنین آمده است :
“مسجدی نسبتا بزرگ با ایوان تابستانی وگرمخانه زمستانی از آثاری که درآن دیده می شود ، چون منبر وسرستونهای چوبی ودرهای تاریخ دار ، قدمت واعتبار آن نیک مشخص است وآثار آن بشرح زیر معرفی می شود .
1- سرستونهای کنده کاری شده چوبی ظریف که هنگام تعمیر گرمخانه آنها را جمع کرده اند ویکی از آنها براداره فرهنگ وهنر دریزد دیده شد . نوع این سرستونها درستونهای مساجد طزرجان وبنادک سادات نیز بکار رفته است .
2- در چوبی ورودی کنده کاری شده از قرن هشتم هجری که چهار بار عبارت “هذا الباب وقف علی المسجد الجمعه فی قریه ندوشن ” شده است . بربالای قاب قسمت فوقانی هریک از دو لنگه این درتسمه ای ازآهن کوبیده اند که برآن به خط نسخ این عبارت را کنده اند .
“فقد وقف وحبس (دو کلمه خوانده نشده )من له القضاء وحکومه الشرعیات والاوقاف فی قریه ندوشن وبجبله بلده یزد علی (دو کلمه خوانده نشد )الواقعه داخل قریه المذکوره فی سادس عشر شعر شعبان سنه ثلاث وثلاثین وسبعمائه ، عمل (نام خوانده نشد )حداد”
3- مسجد درچوبی کنده کاری دیگری دارد که درکوچه واقع شده است وبر تسمه آهنی منصوب بر قسمت فوقانی دو لنگه دراین عبارت را کنده اند :
“……..(افتاده وشکسته )المراعین من الاوقاف وحکومه الشرعیات علی المسجد الجامع بقریه ندوشن (افتاده)عمل محمد ابن علی .”
4- در داخل گرمخانه چهار ستون سنگی به بلندی دو متر وبه کلفتی شصت سانتی متر نگاهدارنده سقف چوب پوش است .
5- کتیبه های گچ بری شده گرمخانه وایوان تابستانی مورخ 1276 می باشد .
6- چهار قطعه سنگ مربوط به وقف آب وباغ بر مسجد که همه از قرن سیزدهم هجری است بر دیوار مدخل مسجد وسردرگرمخانه نصب است .
7- چند رحل چوبی در مسجد دیده شد که یکی از آنها عمل حیدر ندوشنی مورخ(ناخوانا)9 است .(ظاهرا 1009).
8- نفیس ترین اثر قدیمی مسجد ،منبر چوبی مشبک وکنده کاری شده آن است که متاسفانه قسمتی از آن را موریانه خورده ویک بار هم مرمت شده است 28با توجه به زيبايي منحصر به فرد و قدمت آن لازم دانستم كه اين منبر را بطور دقيقتر مورد بررسي قرار دهم.
منبر چوبي مسجد جامع:
نفيس ترين اثر تاريخي و فرهنگي ندوشن ، منبر چوبي قديمي مسجد جامع آن مي باشد كه از چوب سرو و كاج در سه قسمت مجزا ساخته شده كه داراي تزئينات مشبك كاري و منبت كاري مي باشد . اين منبر شش پله دارد و بر روي با ئو هاي اصلي منبر سه سوره از قرآن به خط كوفي كنده شده است ( در پله هاي جلو آيه 9 سوره جمعه ، بر روي پايه هاي سمت راست آيه هاي 135 ـ 132 سوره آل عمران و در پايه هاي سمت چپ آيه 64 سوره مومن ) اندازه كلي منبر 2× 30/2 متر مي باشد(گزارش بررسي و معرفي منبر چوبي مسجد جامع ندوشن ، عليرضا حصارنوي ـ حسين گرگويي ، تابستان 80 ، مركز اسناد اداره كل ميراث فرهنگي استان يزد) ولي بخشي از منبر چوبي كه به احتمال زياد سر لوحه آن مي باشد در موزه مترو پوليتن امريكا نگهداري مي شود كه تصويري از آن در مجله موزه ها ( ش27 / س1380 / ص30 ) همچنين در اين پست(تصوير ذيل) آورده شد كه انگيزه نگارنده را درجهت مستند سازي و تاريخ كامل اين منبرباارزش، به خود معطوف ساخت.
اين منبرمتعلق به قرن ششم هجري و دوران سلجوقيان يزد بر مي گردد. اگر چه اميران آل كاكويه در يزد تقريباً به مدت يك قرن حكومت كردند ولي در همين زمان اندك منشأ خير و بركت گرديدند ودر توسعه شهر نقش بسزائي را ايفا نمودند اميران آل كاكويه به ترتيب عبارتند از
ابوجعفر عضد الدين محمد ( 433 ـ 398 هـ . ق )
شمس الملوك ظهير الدين ابو منصور فرامرز ( 455 ـ 443 هـ . ق )
علاء‌الدوله كاليجار ـ گرشاسپ اول ( 488ـ 455 هـ . ق )
علاء الدوله گرشاسپ بن علي ( 513 ـ 488 هـ . ق )
فرامرزبن امير علي بن فرامرز ـ گرشاسپ ثاني ( 536ـ 513 هـ . ق )
دختران امير فرامرز ( 536 هـ . ق به بعد و ظهور اتابكان يزد )
در خصوص تاريخ ساخت منبر چوبي ندوشن كه به سال 546 هـ . ق مي باشد ، اگر چه مقارن با دوران حكومتي دختران امير فرامرز 29مي باشد ولي به نظر نگارنده هدف از ساخت آن براي ياد و خاطره پدرشان امير فرامرز30بوده است . زيرا القاب و اسامي كه در اين سرلوحه بكار رفته گواه اين مطلب است.
توضيح اينكه شاعر بزرگ سلجوقي ‹ محمد بن عبد الملك نيشابوري › متخلص به ‹‹معزي›› در ديوان خود سه قصيده به اميران كاكويي اختصاص داده است در يكي از قصايد كه در مدح علاء الدوله علي پرداخته ،قدر و ارجي كه نسبت به اسم ( علي گرشاسپ ، ابو كاليجار ) و القاب ( علاء الدوله ،عضد الدين ،شمس الملوك ) او ذكر كرده ، اشاره اي به بزرگزادگي و تبارمندي شاهانه او مي باشد 31
اين سرلوحه داخل يك قاب نماي مربع شكل با منبت كاري هاي بسيار زيبا پيرامون آن ديده مي شود. در دو طرف لچكي عبارت شهادتين « لااله الا الله ،محمد رسول الله » ديده ميشود.
متن در داخل يك قاب مثلثي شكل مي باشد كه با استفاده از يك نوار طولي به 9 قسمت تقسيم شده است كه به خط كوفي ديده مي شود. متن بازخواني شده به شرح زير مي باشد :
«امر عمل / المنير عبد مديد / ابو بكر بن محـمد بن احـمد كلاي /
انما له تقرب الي الله و رجا الي رحمه الله / في زمـن الامـير الاجل
السيد المويد المحمود / المتكون عضد الدين شـمس المـلوك آبا /
و السلاطين علاء الدوله گرشاسب بن علي بن فرامرز بن علاء الدوله
حسام ] امر [ المبد مبين في جمادي الاولي سنه ست و اربعين و خمس
مائه » . ] 546هـ . ق [ 32
درمقاله گشتی درخاک یزد چنین می خوانیم :
“ازآثار قدیم مسجدجامع ندوشن، درچوبی کنده کاری قرن نهم هجری ویک منبر چوبی مشبک ومزين به سوره ای از قرآن به خط کوفی از قرن ششم هجری قابل توجه است. “33
27 – سمينارندوشن شناسي
28 -. یادگارهای یزد – جلد 1 ص 151 تا 158
29 -« چون خطه يزد به دختران فرامرز بن علي گرشاسب بن علاء الدوله كالنجار قرار گرفت … در يزد ساكن شدند و به عمارت و زراعت مشغول گشتند و بر غايت خداترس و پر هيزگار بودند ……. ودر جنب جماعتخانه ] شبستان مسجد قديم جمعه [ گنبدي جهت دفن خود بساختند و در آنجا مدفون اند. و مردم به زيارت روند و حاجت خواهند و به مراد رسند و دائم الاوقات در اين مسجد به تلاوت و طاعت مشغول باشند ودر اين جماعتخانه از اهل الله خالي نباشد و آنرا جماعتخانه دختران خوانند » تاريخ جديد يزد ـ ص66 / يادگارهاي يزد ج2 ـ ص 182
30 – بازار طرفين مسجد جمعه قديم و باغ گرشاسبي از آثار اوست همچنين قريه اي در نزديكي يزد بنام گرد فرامرز احداث نمود اين امير در سال 536هـ ق در جنگ با قراختائيان كشته شد و سلطان سنجر حكومت يزد را به دو دختر امير فرامرز داد و يكي از بزرگان لشكر خود بنام ركن الدين سام بن لنگر را به اتابكي دختران گماشت و از آن زمان به بعد حكومت اتابكان يزد شكل گرفت ( يادگارهاي يزد ج2 ـ ص 182 / يزد نامه ج1 ـ ص 240 )
31 – يزد نامه ج1 ـ ايرج افشار ـ صص 245ـ244
32 – نك: مجله موزه ها ،ضميمه شماره 38 ، سال1383 ، مقاله بازخواني سرلوحه منبر چوبي ندوشن در موزه متروپوليتن تأليف فاطمه دانش يزدي ص41
33 – سواد وبیاض ج 2، مجموعه مقالات – مقالات گشتی درخاک یزد – ایرج افشار آبان1346
دیدگاهتان را بنویسید