گویش ندوشنی،از ظاهر تا باطن
ندوشن و مردمانش پیشینه چند هزار ساله دارند چرا که در گفتارشان از کلماتی استفاده می کنند که مردمان عهد اشکانی و ساسانی هم به کار می برده اند.
برای ندوشنی هایی که عمری از خود را در ندوشن سپری کرده اند، و یا در مناطق همجوار روزگار می گذرانند، کلماتی مثل” گُمبت، گُردُگ،اَسپس،مُنده، گیلَ، هَشکمبه،مَچد، دُؤری، گُشنه ، اَسه و …” به گوششان خورده، اگرچه به دلیل اینکه اینها را بیشتر شنیده اند و کمتر خوانده و یا نوشته اند، هم نوشتن و هم خواندن این کلمات مشکل است. در واقع گوش ما با این کلمات آشناتر است تا چشم. این واژه ها را از زبان پدران و مادران خود زیاد شنیده ایم و بعضا در گفتگوهای روزمره از آنها بهره می بریم. نمی دانم تا حالا، به اصطلاح تو بر این کلمات رفته اید یا نه؟ اینکه این کلمات چگونه ساخته شده اند وکی این کلمات را اختراع کرده است؟ مثلا برای من سوال بود که چرا ملت ندوشن کلمه فارسی” گنبد” را گمبت تلفظ می کنند؟ جوابی که برای این سوال داشتم این بود که کم سوادی و بی اطلاع از ادبیات فارسی گذشتگان باعث شده است کلمه درست گنبد را به خیال خودم جور دیگری بیان کنند و این نسل به نسل به دوران امروز رسیده است.
این طرز تفکر در من بود تا اینکه در هنگام استفاده از فرهنگ لغت عمید، شناخت من از زبان پهلوی که قبلا در حد اسم بود کمی فراتر رفت. وقتی با کلمات بیشتری از این زبان آشنا شدم، نکات جالب در مورد گویش خودمان متوجه شدم. چیزی که باعث شد نگرش من نسبت به ندوشن و گویش ندوشنی کاملا تغییر کند. جدول زیر را که معادل چند کلمه فارسی امروزی در زبان فارسی پهلوی- زبان رسمی مردم ایران در دوره اشکانیان و ساسانیان- را ببنید تا بیشتر متوجه حرفهای من شوید.
فارسی امروز فارسی پهلوی
گنبد گُمبت
کلیه گُوردَگ
یونجه اَسپست
خسته مُندَک
گله، شکایت گیلک
شکمبه اَشکمبَک
مسجد مزگِت
بشقاب دورک
هسته اَستک
دُم دُمب
سُم سُمب
گوسفند گوسپند
مِه نِزم
گرسنه گُشنَک
همانطور که می بینید برخی از کلماتی که ما به کار می بریم بدون تغییر از زبان فارسی باستانی گرفته شده است. برخی بدون تغییر و برخی دیگر با مختصر تغییری که در شکل اول کلمه صورت گرفته است. مثلا مزگت را مجد می گوییم و یا به جای” اَ” در اَشکمبک “ها” می گذاریم و” ک “آن نیز نمی گوییم. تعداد زیادی از این دست کلمات را می توان در گویش ندوشنی و یزدی پیدا کرد. به نظر من از این مسئله می توان نتیجه گرفت که ندوشن و مردمانش پیشینه چند هزار ساله دارند چرا که در گفتارشان از کلماتی استفاده می کنند که مردمان عهد اشکانی و ساسانی هم به کار می برده اند.
البته این موضوع خیلی گسترده تر از این حرف هاست و تلاش و همت همشهری های محقق اهل فن را برای باز کردن زوایای دیگر قضیه می طلبد. باشد که این مختصر مقدمه ای گردد برای آغاز تلاشی بزرگ در جهت روشن ساختن فرهنگ و تمدن گذشته این دیار.
منابع:
فرهنگ عمید
جلیل فاروغی و همکاران(1389) توصیف زبان گیوی در مقایسه با زبان پهلوی؛ مجله زبانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد، شماره 2
مَخَلَم درسته اینا