رمضان، ماه خدا
روزه در اصطلاح فقه، عبارت است از امساک و خودداری از موارد هشتگانه(خوردن و آشامیدن و...) از هنگام صبح تا اذان مغرب، به قصد و نیت انجام دادن فرمان خدا.
روزه در لغت به معنای امساک و خودداری از هر چیزی است و در اصطلاح فقه، عبارت است از امساک و خودداری از موارد هشتگانه(خوردن و آشامیدن و…) از هنگام صبح تا اذان مغرب، به قصد و نیت انجام دادن فرمان خدا.
به گزارش ندای ندوشن، براساس صریح آیه 183 از سوره بقره، روزه برای امت‌های گذشته نیز واجب بوده است تا آنجا که می‌فرماید: «ای ایمان آورندگان به حقیقت اسلام، بدانید که روزه بر شما واجب شد آن چنان که بر پیشینیان از شما نیز واجب بوده است».
روزه در دیگر ادیان
در اثبات این ادعای قرآنی گفتنی است که حسب روایات و نقل‌های موفق تاریخ، روزه یکی از برنامه‌های مذهبی مردمان روم هند و یونان و مصر باستان بوده و به نقل از گفتار تفسیر نمونه، در قاموس کتاب مقدس آمده است که: «روزه در همه دوره‌ها در میان هر طایفه و هر ملت و مذهبی در مواقع اندوه و زحمت و سختی‌های پیش بینی نشده، رایج بوده است.
از تورات نیز چنین بر می‌آید که موسی نبی چهل روز را روزه داشته است: “هنگام برآمدنم بر کوه(طور)، لوح‌های سنگی(لوح‌های عهدی که خداوند با شما بست) را بگیرم. آن گاه در کوه، چهل روز و چهل شب ماندم، نه نان خوردم و نه آب نوشیدم.”
روزه به عنوان یک برنامه و دستور عبادی، در میان یهود رواج دارد، ولی فقط در روز کیپور(کافر) این عمل صورت می‌گیرد و در این روز یهودیان از مغرب روز قبل تا شبانگاه این روز یاد شده، به عنوان کفاره گناهان خود، روزه می‌گیرند و از خوردن و آشامیدن و حتی کار و استحمام، پرهیز کرده و به عبادت و استغفار مشغول می‌شوند.
از انجیل لوقا(یکی از انجیل‌های چهارگانه معتبر مسیحیان) نیز برمی‌آید که حواریون مسیح روزه می‌گرفتند.
نکته‌ای که باید به آن توجه داشت، این است که با تامل در گفته‌های فوق و تدبر در آیات قرآن، همچون آیه 26از سوره مریم، می‌توان به این نتیجه رسید که روزه با اندک تفاوتی در شکل و فرمول آن و نیز زمان اختصاص داده شده برای آن، به عنوان یک عمل عبادی در میان تمام افراد بشر در طول تاریخ رواج داشته است.
آنچنان که در سوره مریم، مشاهده می‌کنیم روزه سکوت داشتن، از اعمال رایج آن وقت بود. گاه نذر روزه سکوت می‌کردند. حال آن که در شریعت اسلام از این نحو روزه‌داری و نیز افطار نکردن و دو یا چند روز پی در پی روزه داری( بدون افطار کردن) نهی شده است.
فلسفه روزه‌داری
فلسفه و چرایی روزه داری را باید با دو دید و تقسیم بندی مذهبی – علمی و روحی – جسمی مورد توجه قرار داد که به یقین، هر دوی این دیدگاه‌ها و هدف‌ها، با تفاوت در مراتب و درجات، موردنظر خود پروردگار بوده است.
بعد بهداشتی روزه آن گونه که از فرمایش‌های رسول اعظم(ص) و سایر معصومین و در پی آن، تاییدات علمی دانشمندان و پزشکان دوره معاصر برمی‌آید، روزه‌داری، آن هم با صورت ویژه تعیین شده در شریعت مقدس اسلام، عامل بزرگی در سلامت بدن به شمار می‌آید.
روزه و احیای تقوا
رسیدن به درجه تقوا(یعنی مانع و سپر بازدارنده از گناه و معصیت) و زنده کردن روح پرهیزگاری در وجود انسان، در نتیجه کنترل غرائز.
آنچنان که امیرالمومنین(ع) نیز در یکی از بیانات خود فرمودند: «صوم شهر رمضان، فانه جنه من‌العقاب، یعنی روزه ماه مبارک رمضان سپری است از عذاب الهی» و توضیح آن این که فرد روزه دار در راستای روزه داری و با رعایت تمام جوانب روزه، یعنی، زبان خود را از آفت‌های زبانی همچون تمسخر، دشنام، ناسزاگویی، غیبت، دروغ، تهمت، افترا، نزاع و درگیری لفظی و گوش خود را از شنیدن همین آفات و نیز سخنان لغو و بیهوده و چشم خود را از مشاهده مناظر لهو گناه و حرام و نیز فکر و اندیشه خود را از اندیشه‌ها و نیت‌های پلیدی همچون سوءظن و سایر اعضا و جوارح پیکر خود را از تمام معصیت‌ها بازمی‌دارد و نیز به فرموده امام دوم شیعیان، با سبقت بر طاعت و عبادت در میدان مسابقه ماه رمضان و در کل، تسلط یافتن بر هیجانات شهوت و ضعیف ساختن آن، در نهایت، بر شیطان درون و برون مسلط می‌شود و به وجود آمدن آثار تجرد و روحانیت را در درون خود حس می‌کند که رسیدن به این درجه از معنویت و صفای نفس و پاکی دل، خود، کمک بزرگی برای معرفت و شناخت بهتر راه‌ها از بیراهه‌های پیشنهادی شیطان خواهد بود که این درجه از معرفت بازدارنده از انحراف و تباهی، همان ملکه نورانی تقواست که هدف بنیادین و اساسی از واجب ساختن روزه از طرف آفریدگار حکیم و داناست.
و این گونه است که در روایات می‌خوانیم که پیامبر (ص) می‌فرمودند: “در این ماه شیاطین را در غل و زنجیر می‌کنند، پس از خدا یاری بطلبید تا آنها بر شما مسلط نگردند”.
واضح است آنچنان که توضیحش گذشت، روزه‌داران واقعی در این ماه، راه‌ها و درهای نفوذ شیطان(از آفات زبانی و گناهان چشم و گوش و دل اندیشه) را به روی شیطان می‌بندند و از این راه، قدرت شیطان را محدود می‌کنند و این همان معنا و مقصود روایت پیامبر اعظم(ص) است.
چرا که روزه، تمام دستگا‌های بدن را از خستگی مداوم بیرون می‌آورد و از بهترین عوامل جوان ساز نسوج بدن بوده و نیز نیروی مقاومت بدن را افزایش می‌دهد و به گفته برخی دانشمندان غیرمسلمان همچون سوفورین، راه حل بسیاری از بیماری‌ها از جمله آسم، برونشیت، روماتیسم مزمن، نقرس، بیماری‌های چشم، کم خونی و ضعف روده‌ها، مرض قند و بیماری‌های کلیه و کبد و نیز بیماری‌های عصبی و روانی به حساب می‌آید(روزه درمانی).
امیرمومنان(ع) نیز در حکمت 136 از نهج البلاغه در یک گفتار پر مغز، از روزه با عنوان(زکاه البدن) یاد می‌کنند. با این توضیح که زکات در لغت به معنای پاک و خالص کردن است که با این ترتیب روزه نیز نسخه حکیمانه‌ای برای پاکسازی بدن و صحت و سلامت جسمانی اعتبار خواهد شد به این نحو که استراحت موقت دستگاه گوارش و دستگاه‌های تصفیه بدن، مانند کلیه و کبد، از فرسایش این اندام‌ها در اثر کار مداوم جلوگیری خواهد کرد البته در این میان ذکر این نکته اساسی است که در شریعت اسلام، معیار سنجش اعمال، نیت و قصد تقرب به خداوند و فرمانبرداری از دستورها و فرامین اوست، بنابراین اگر کسی به قصد تقرب و اطاعت و فرمانبرداری و به عبارت دیگر، به عنوان یک دستور شرعی، روزه نگیرد، بلکه هدفش از روزه گرفتن فقط بهره‌گیری از فاید‌ه‌های بهداشتی آن باشد، گرچه طبیعتا بهره خود را از آن منافع خواهد برد، ولی از نظر شرع و مذهب، روزه‌اش باطل است چراکه در کلیه اعمال عبادی، نیت (قصد قربت) داشتن واجب بوده و از ارکان عبادات محسوب می‌شود و در این راستا، درجات و مراتب روزه و روزه داری را در سه مرتبه می‌دانند.
1) روزه عوام که عبارتست از اینکه روزها خود را از خوردن و شهوات دور نگه می‌دارند و تنها فایده آن رفع تکلیف از روزه دار مکلف است.
2) روزه خواص، که علاوه بر رعایت موارد بالا، چشم و گوش و زبان و دست و پا و سایر اعضا و جوارح خود را نیز از گناهان محافظت می‌کنند که نتیجه این روزه داری، رسیدن به ثواب‌های بی‌پایان وعده داده شده به روزه‌داران است.
3) روزه خواص خواص که علاوه بر رعایت موارد 1 و 2 ، فکر و دل خود را نیز از اشتغال به افکار پلید همچون حسد، بدگمانی، تکبر، کینه، حیله، مکر و اندیشه‌های غیرخدایی و اخلاق رذیله، باز می‌دارد که نتیجه این نوع روزه‌داری، علاوه بر رسیدن به وعده‌های ثواب، روگردانیدن دل(برای همیشه)، از غیر خدا خواهد بود.
بعد تربیتی روزه
با توجه به اینکه برای روزه ابعاد گوناگونی وجود دارد و آثار فراوانی از نظر مادی(جسمانی و بدنی) و معنوی(روحی و روانی) در وجود انسان می‌گذارد، ولی باید گفت که مهمتر از همه اینها بعد اخلاقی و فلسفه تربیتی روزه بوده و مورد تأکید آفریدگار متعال در آیه 183 از سوره بقره واقع شده است که این آثار تربیتی عبارتند از:
1) تقویت نیروی اراده به واسطه سرکوب کردن نفس طغیانگر.
2) تقویت روحیه نوع دوستی به واسطه یاد کردن درد دردمندان بینوا و بینوایان دردمند در نتیجه درک گرسنگی و تشنگی شدید محرومان اجتماع.
3) لطافت روح و نورانیت و صفای روح، در نتیجه اصلاح و تربیت نفس و نیز رسیدن به یک تحول فکری و انقلاب روحی و معنوی، به واسطه دریدن ژرده های غفلت و بی خبری.
4) تقویت جنبه شکیبایی روح.
با توجه به این که روزه تمرین مقاومت جسم و روح در برابر خواست‌های نامشروع جسمی و حتی برخی خواست‌های مشروع و مباح است، بنابراین ابزار کمکی خواهد بود برای گذر از زندگی و استمرار بخشیدن به حیات، چراکه صبر بر طاعت الهی(روزه) روح فرد را بزرگ کرده و در برابر پذیرش حق، متواضع می‌گرداند و شکیبایی، مقاومت و پایداری او را در پیمودن راه تکامل، به مراتب افزون می‌سازد و این جنبه از تاثیرات روزه، مورد تایید نص صریح آیه 45 از سوره بقره است که می‌فرماید: “از صبر(که به فرموده امام ششم (ع) منظور همان روزه داری است) و نیز از نماز به عنون ابزار کمکی برای زندگی خودتان استعانت و یاری بطلبید.”
دیدگاهتان را بنویسید